Wypadek przy pracy może zdarzyć się w każdym zakładzie pracy. W razie zaistnienia tego typu zdarzenia prawo nakłada na pracodawcę szereg obowiązków, których nieprzestrzeganie może wywołać negatywne konsekwencje.

Z badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w 2013 roku 88267 osób uległo wypadkowi przy pracy, w tym 277 osób w wypadkach ze skutkiem śmiertelnym i 538 osób z ciężkimi obrażeniami ciała. Najbardziej narażeni na wypadek przy pracy są robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy i to właśnie pracodawcy zatrudniający tychże pracowników, powinni zachować szczególną ostrożność i zapewnić im bezpieczne warunki pracy, by nie dopuścić do tego typu zdarzeń. Z analizy Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że aż 25,9% poszkodowanych w wyniku wypadku przy pracy wykonywała w/w zawody.

Czym jest wypadek przy pracy?

Zanim zostaną przedstawione podstawowe obowiązki pracodawcy związane z wypadkiem przy pracy, należy w pierwszej kolejności określić jakie kryteria musi spełniać dane zdarzenie, aby zostało uznane za wypadek przy pracy. Zatem, zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, zdarzenie będące przyczyną wypadku przy pracy ma cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy (wyrok SN z dnia 30 czerwca 1999 r., sygn. akt II UKN 24/99). Zaś zewnętrzną przyczyną wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny – w istniejących warunkach – wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika (wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2009 r., sygn. akt I PK 18/09).

Wspomnieć także należy, że na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Natomiast za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku, zaś za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Przykładowo, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 września 2009 r. o sygn. akt I UK 105/09 wskazał, że wypadek komunikacyjny pracownika objętego zadaniowym czasem pracy w drodze między jednym a drugim miejscem świadczenia pracy jest wypadkiem przy pracy, zaś w wyroku z dnia 8 czerwca 2010 r. o sygn. akt II UK 407/09 Sąd Najwyższy stwierdził, że wypadek w czasie dojazdu do siedziby kontrahenta, w celu realizacji zawartej z nim umowy, jest wykonywaniem zwykłych czynności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą i ma cechy wypadku przy jej wykonywaniu.

Obowiązki pracodawcy

Obowiązkiem pracodawcy wynikającym z art. 234 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, 1662; dalej jako „KP”) jest przede wszystkim:

• podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
• ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

Nadto, niezwłocznie powinien także zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany właśnie za wypadek przy pracy.

To jednak nie wszystko. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. 2009 nr 105 poz. 870; dalej jako „Rozporządzenie”) nakłada z kolei na pracodawców dodatkowe obowiązki, tj. do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Zwrócić uwagę należy także, że pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana osoba nie będąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:

• zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
• zabezpieczyć miejsce wypadku,
• zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego,
• udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku.

Zespół powypadkowy

§4 Rozporządzenia wskazuje także, że okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy, zgodnie z § 7 Rozporządzenia, jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i urządzeń technicznych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, zbiera również dowody dotyczące wypadku, wszelkie informacje dotyczące od świadków. Ponadto, zespół powypadkowy, jeżeli jest to konieczne, sporządza szkic lub wykonuje fotografie miejsca wypadku, zaś jeżeli stan zdrowia poszkodowanego na to pozwala, wysłuchuje wyjaśnień poszkodowanego.

Z czynności podjętych zespół powypadkowy sporządza w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół powypadkowy, zgodnie z § 9 Rozporządzenia.

Protokół powypadkowy, sporządzony zgodnie z przepisami Rozporządzenia oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. nr 227, poz. 2298), jest podstawowym dokumentem stwierdzającym zaistnienie wypadku przy pracy oraz zawierającym opis jego okoliczności i przyczyny powstania. Istotne znaczenie zatem mają ustalenia zawarte w protokole powypadkowym zarówno dla interesu, pracodawcy, jak i pracownika (otrzymanie świadczenia z ZUS, czy też możliwość dochodzenia odszkodowania z OC pracodawcy). Zaznaczyć należy również, że dopuszczalne jest domaganie się sprostowania protokołu powypadkowego. Ugruntowana linia orzecznicza Sądu Najwyższego (jak zostało to stwierdzone w wyroku SN z dnia z 6 stycznia 2010, I PK 144/09) uznaje dopuszczalność kierowania przez pracownika powództwa o ustalenie, że określone zdarzenie miało charakter wypadku przy pracy. Jego celem jest potwierdzenie zaistnienia prawotwórczego faktu – wypadku przy pracy. Sąd Najwyższy w w/w wyroku wskazał, że celem takiego powództwa jest ustalenie faktu prawotwórczego (tak np. wyrok z dnia 27 stycznia 1998 r., sygn. akt II UKN 471/97) albo też prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, skoro wystąpienie wypadku przy pracy jest jedyną w istocie przesłanką pozytywną przyznania świadczeń.

Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego — członkom rodziny zmarłego pracownika (§ 14 Rozporządzenia).

Ponadto, zgodnie z § 16 Rozporządzenia pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych. Rejestr wypadków przy pracy zawiera:

• imię i nazwisko poszkodowanego,

• miejsce i datę wypadku,

• informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego

• datę sporządzenia protokołu powypadkowego,

• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,

• datę przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy,

• liczbę dni niezdolności do pracy,

• inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego.

…

W razie zaistnienia wypadku przy pracy przepisy nakładają na pracodawców szereg obowiązków i to oni ponoszą pełną odpowiedzialność za tego typu zdarzenia, nie tylko finansową (zgodnie z art. 283 § 1 KP kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł), ale też karną. Zgodnie z art. 220 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553) kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.);
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, 1662);
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. 2009 nr 105 poz. 870);
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. nr 227, poz. 2298);
Wyrok SN z dnia 30 czerwca 1999 r., sygn. akt II UKN 24/99;
Wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2009 r., sygn. akt I PK 18/09;
Wyrok SN z dnia 16 września 2009 r. o sygn. akt I UK 105/09;
Wyrok SN z dnia 8 czerwca 2010 r. o sygn. akt II UK 407/09;
Wyrok SN z dnia z 6 stycznia 2010 r., I PK 144/09;
Wyrok SN z dnia 27 stycznia 1998 r., sygn. akt II UKN 471/97